Op 20 september 1839 opent de Hollandsche IJzeren Spoorweg-Maatschappij tussen Amsterdam en Haarlem de eerste Nederlandse spoorlijn. Het oorspronkelijke tracé ligt geheel evenwijdig aan de Haarlemmertrekvaart. Inmiddels is de spoorlijn Amsterdam – Haarlem bijna 180 jaar in gebruik. De verbinding volgt echter niet overal het oorspronkelijke tracé. Zo is het traject in Amsterdam zowel in 1878 als in 1985 over een lengte van enkele kilometers verlegd en is de spoorlijn tijdens de spoorverdubbeling in 1916 in Halfweg enkele meters naar het noorden opgeschoven.

In Amsterdam maakt de HIJSM in eerste instantie gebruik van het tijdelijke station d’Een Honderd Roe in de toenmalige gemeente Sloten, ongeveer tegenover de huidige Fannius Scholtenstraat. De lijn is in 1842 met een halve kilometer verlengd naar het station Willemspoort tegenover de gelijknamige stadspoort, ook bekend als Haarlemmerpoort. In Haarlem eindigt de spoorlijn in eerste instantie tegenover de Amsterdamse Poort. In 1842 verlegt de spoorwegmaatschappij de spoorlijn naar de lokatie van het huidige station aan de noordzijde van de binnenstad. Van hieruit verlengt de HIJSM de Oude Lijn naar Leiden, Den Haag en Rotterdam. Op de plek van het eerste station komt de latere hoofdwerkplaats.

Met het oog op het nieuw te bouwen Centraal Station in Amsterdam verlegt de HIJSM de spoorlijn uit Haarlem in 1878 over een lengte van ruim een kilometer naar het noorden om hier samen met de nieuwe spoorlijn uit Zaandam uit te komen in het nieuwe tijdelijke station Westerdok. In 1889 is 400 meter te oosten van het tijdelijke eindpunt het nieuwe Centraal Station in gebruik genomen. Ondertussen is het station Willemspoort afgebroken. Op de plek van het oorspronkelijke tracé is in 1883 de Westergasfabriek gebouwd. Ter hoogte van het voormalige stationsemplacement legt de gemeente Amsterdam in 1886 het Westerpark aan. Hierdoor is van dit deel van de voormalige Oude Lijn niets terug te vinden.

SLOTERDIJK

In de jaren ’80 is het tracé ten westen van de Westergasfabriek over een lengte van ruim vier kilometer ongeveer 300 meter naar het noorden verplaatst. Als eerste is in 1983 het nieuwe tracé voor de treinen richting Zaandam gereed. De treinen maken vanaf mei dat jaar gebruik van de route naar de nieuwe Hemtunnel. Ter hoogte van het huidige station Amsterdam Sloterdijk komt het tijdelijke station Sloterdijk Noord. Voor de treinen naar Haarlem krijgt het in 1956 geopende station Sloterdijk de toevoeging ‘Zuid’. In 1985 is ook de verlegging van de lijn naar Haarlem tussen km 1,6 en km 6,0 gereed. Tot aan het nieuwe station Amsterdam Sloterdijk ligt de lijn parallel aan de lijn naar Zaandam uit 1983. Na de opening van het nieuwe tracé zijn het oude baanvak en station Amsterdam Sloterdijk Zuid gesloopt. Tussen het Westerpark en Sloterdijk is de lijn nog te volgen als fiets- en wandelpad. Eén van de weinige herkenningspunten van de spoorweggeschiedenis van het gebied is brug 463 over de Haarlemmervaart. De brug verbindt vanaf het eind van de 19e eeuw de hoofdlijn naar Haarlem met de vuilnisbelt aan de westzijde van de stad. Op deze plek verrijzen in 1934 de Centrale Markthallen. De goederenlijn is net als de hoofdlijn halverwege de jaren ’80 opgebroken. Begin jaren ’90 is de brug omgebouwd tot verkeersbrug.

Ten westen van Sloterdijk vormt de vroegere spoordijk een grotendeels onbegaanbare groenstrook. Ter hoogte van het vroegere station is in 2016 een replica van het bord AANRAKEN DRADEN LEVENSGEVAARLIJK dat van 1960 tot 1985 boven de overweg in de Velsterweg te zien is, opgehangen. Na het verdwijnen van de spoorlijn rijden de trams van lijn 12, later lijn 19, op deze plek onder de A10 door.

Nabij de locatie van het oude station heeft een buurtbewoner een van de oude stationsnaamborden op een schuur gehangen. Amsterdam, 9 oktober 2021.

HALFWEG

Intussen is in 1916 het tracé tussen Amsterdam en Haarlem verdubbeld. Ter hoogte van de oude zeesluizen in Halfweg wordt de spoorlijn enkele meters naar het noorden opgeschoven. Ten noorden van de sluizen wordt een nieuwe brug in gebruik genomen. De drie sluizen uit de 16e eeuw zijn sinds de aanleg van de spoorlijn in 1839 met drie kleine spoorbruggen overbrugt. Bij de spoorversmalling in 1865 vervangt de HIJSM de oorspronkelijke houten brugdelen door drie gietijzeren exemplaren. Eén van de bruggen gaat in 1989 naar het Spoorwegmuseum. De oostelijke brug blijft op de oorspronkelijke plek liggen.

De lokatie van de meest westelijke spoorbrug. Op de achtergrond ligt het perron van de nieuwe halte Halfweg-Zwanenburg. Halfweg, 7 april 2019.

Op de foto boven dit artikel rijdt een tram van lijn 19 naar Diemen onder de A10 door op de plek waar tot 1985 de treinen onder de snelweg door rijden. Links is de replica van het waarschuwingsbord te zien. Amsterdam, 16 juni 2019.