2025: 200 jaar moderne spoorwegen

Op 27 september 2025 is het 200 jaar geleden dat in het Verenigd Koninkrijk de eerste moderne spoorlijn ter wereld in gebruik is genomen. De eerste tekenen van spoorlijnen ontstaan echter al aan het begin van de 18e eeuw wanneer in Engeland houten tramwegen worden aangelegd om het transport van kolen tussen de mijnen en de rivieren, waar ze verscheept worden, te vergemakkelijken. Dankzij de effen paden kunnen de paarden zwaardere wagens trekken. De kolen zijn niet alleen nodig voor de verwarming van huizen, maar ook voor de beginnende industrialisatie.

Mijnbouw als voorbeeld

In de mijnen zelf wordt al eeuwenlang gebruikgemaakt van houten en later ook gietijzeren rails. Aan het eind van de 18e eeuw wordt ook voor het transport buiten de mijnen geëxperimenteerd met ijzeren rails. Over de rails kunnen paarden treintjes van kolenwagens trekken. Om de transporten nog soepeler te laten verlopen, worden hellingen in de tramwegen steeds meer vermeden door de aanleg van dammen en de bouw van bruggen en tunnels.

Net als rails worden ook stoommachines als eerste in de mijnbouw gebruikt. Zo worden de machines vanaf het begin van de 18e eeuw ingezet om water uit de schachten weg te pompen. Later volgen ook andere industrieën met de inzet van stoommachines.

Begin 19e eeuw wordt ook geëxperimenteerd met de inzet van stoommachines voor het kolentransport buiten de mijnen. Omdat rijdende machines te zwaar blijken voor de gietijzeren rails, slagen in eerste instantie alleen de proeven met stationaire machines die de wagons met kabels verplaatsen.

De eerste moderne spoorlijn

Bij de plannen voor een tramweg in de mijnbouwregio rond Stockton en Darlington wil ingenieur George Stephenson experimenteren met een spoorbaan van steviger gewalst smeedijzer en de inzet van stoomlocomotieven. Nadat de plannen in het voorjaar van 1823 uiteindelijk zijn goedgekeurd, start de aanleg van wat de eerste moderne spoorlijn ter wereld zou worden.

Een dag na de eerste testritten rijdt de Locomotion No. 1 op 27 september 1825 de eerste officiële treinrit op de Stockton and Darlington Railway. De inzet van locomotieven is oorspronkelijk alleen bestemd voor het kolenvervoer. Het reizigersvervoer vindt de eerste jaren plaats in door paarden getrokken wagons.

Vijf jaar na de opening van de Stockton and Darlington Railway is tussen Liverpool en Manchester de eerste spoorlijn tussen twee steden gereed. De verbinding is deze keer niet alleen bestemd voor het goederenvervoer, maar ook voor een passagiersdienst volgens een vaste dienstregeling. Na de succesvolle opening van de Liverpool and Manchester Railway komt de aanleg van spoorwegen niet alleen in het Verenigd Koninkrijk, maar ook in de rest van de wereld echt op gang. Vooral de eerste jaren nemen Britse bankiers en industriëlen hierbij vaak het voortouw.

Railway 200

Heel 2025 wordt in het Verenigd Koninkrijk aandacht besteed aan het 200 jarig bestaan van de moderne spoorwegen. Met het programma Railway 200 wordt een jaar lang een breed scala aan activiteiten en evenementen georganiseerd om het jubileum van de spoorwegen te vieren. Hierbij wordt niet alleen teruggekeken naar de roemruchte geschiedenis van het spoor, maar is er ook aandacht voor de toekomst van het duurzame transport. Railway 200 kent vier hoofdthema’s: Vaardigheden & onderwijs, Innovatie, technologie en milieu, erfgoed, cultuur en toerisme en het vieren van spoorwegmensen.

Naast activiteiten bij musea, fabrikanten, werkplaatsen, stations, in theaters en op andere vaste locaties gaat in 2025 ook een speciale tentoonstellingstrein het land door. Op 1 januari 2025 wordt om 12:00u Engelse tijd bij tientallen Britse museumverenigingen én de Nederlandse VSM door middel van een zogenaamde “Whistle-Up” met honderden stoomfluiten het startsein gegeven voor het jubileumjaar.

Hieronder een korte film ter promotie van Railway 200: