1 juli 2024

In 1928 krijgt Nederland met de legendarische Rheingold en Edelweiss zowel via Duitsland als via België een rechtstreekse treinverbinding met Zwitsersland. De luxe dagtreinen worden na de  Tweede Wereldoorlog onderdeel van het TEE-netwerk. In 1974 komt een eind aan de verbinding via België. De verbinding via het Duitse Rijndal gaat in 1987 verder als EuroCity. In 2003 is de treindienst vervangen door de ICE Amsterdam – Basel. Langdurige werkzaamheden in Duitsland zorgen ervoor de laatste rechtstreekse dagtrein tussen de Noordzee en de Alpen per 16 juli 2024 uit het Spoorboekje verdwijnt.

In het interbellum groeit de vraag naar luxe treinen die verschillende Europese steden verbinden. Als antwoord introduceert het Duitse Mitropa samen met de Deutsche Reichsbahn in mei 1928 een luxe dagtrein tussen de Noordzee en de Alpen. De trein rijdt onder de naam Rheingold met rijtuigen vanuit Hoek van Holland en Amsterdam door het Duitse Rijndal naar het Zwitserse Basel. Als directe concurrent introduceert het Franse Wagons-Lits een maand later een luxe Pullmantrein die eveneens van Amsterdam naar Basel rijdt. De Edelweiss rijdt echter via Brussel, Luxemburg en Straatsburg om zo Duitsland te vermijden. De reistijd van beide treinen is zo’n 10 uur.

De opkomst en ondergang van de Trans Europ Express

Wanneer het reizen na de Tweede Wereldoorlog weer op gang komt, kiezen steeds meer mensen voor het vliegtuig. Als antwoord richten acht spoorwegmaatschappijen in 1957 de Trans Europ Express op. Een groot aantal Europese steden wordt hierbij verbonden door een netwerk van luxe snelle dagtreinen. Analoog aan de vooroorlogse treinen krijgen de nieuwe treinen weer klassieke namen. Zo gaat tussen Amsterdam, Brussel, Luxemburg en Zürich de TEE Edelweiss rijden. De treindienst wordt verzorgd door luxe dieseltreinstellen van de Nederlandse- en Zwitserse spoorwegen.

De aloude Rheingold maakt in eerste instantie geen deel uit van het TEE-netwerk. De treinen rijden vanaf 1951 als Rheingold Express met een geïmproviseerde set rijtuigen weer tussen Hoek van Holland en Basel. Pas vanaf 1962 is de complete klassieke route door het Duitse Rijndal weer berijdbaar. Datzelfde jaar krijgt de trein nieuwe luxe rijtuigen, waaronder een panoramarijtuig. De trein kent bovendien doorgaande rijtuigen naar München en Milaan. Drie jaar later is de trein opgenomen in het TEE-netwerk. De Rheingold is op dat moment de enige TEE die met getrokken rijtuigen rijdt.

Het TEE-netwerk bereikt halverwege de jaren 1970 met 130 bestemmingen het hoogtepunt. Vrijwel direct hierna begint de neergang. Zo worden vliegreizen steeds goedkoper en verkiezen treinreizigers steeds vaker reguliere intercity’s boven de dure luxetreinen. Daarnaast krijgt de TEE vanaf begin jaren ’80 in Frankrijk en Duitsland concurrentie van de hogesnelheidstreinen. Met het uit dienst gaan van de Nederlands- Zwitserse treinstellen is de TEE Edelweiss in 1974 al ingekort tot Brussel – Basel. Sindsdien rijden alle treinen tussen Nederland en Zwitserland via Duitsland.

Van EuroCity naar ICE

De meeste resterende TEE-treinen zijn in 1987 vervangen door EuroCity’s die, naast een eerste klasse, ook een tweede klasse afdeling hebben. Tussen Amsterdam en het Zwitserse Chur gaat dat jaar de EC Rembrandt rijden. In 1991 komt hier de EC Berner Oberland naar Basel en Interlaken bij. Beide treinen volgen de oude route van de Rheingold.

Eind 2002 verdwijnt de trein naar Chur uit het Spoorboekje. Een later is de EuroCity naar Interlaken vervangen door de directe ICE-verbinding Amsterdam – Basel. De treinen rijden voortaan een groot deel over de Duitse hogesnelheidslijnen.

Einde laatste dagtrein tussen Nederland en Zwitserland

Voor de uitvoering van de rechtstreekse dagdienst tussen Amsterdam en Basel is normaliter één treinstel nodig. Door geplande langdurige werkzaamheden tussen Frankfurt en Mannheim deze zomer en vanaf november 2024 tussen Emmerich en Oberhausen, is het voorlopig niet meer mogelijk om de trein op deze wijze in de dienstregeling in te passen. Deutsche Bahn heeft daarom besloten de trein per 16 juli 2024 in te korten tot Frankfurt. Ook in 2025 en 2026 keert de dagtrein naar Basel gegarandeerd niet terug in het Spoorboekje. Hiermee komt na 96 jaar (voorlopig) een eind aan de dagtrein tussen de Noordzee en de Alpen. Tussen Amsterdam en Zürich rijdt nog wel NightJet van de Oostenrijkse ÖBB.

In 1967 gaat tussen Amsterdam en München de nieuwe TEE Rembrandt rijden. Twintig jaar later wordt de trein, net als de meeste TEE-treinen, een EuroCity. De trein rijdt voortaan niet meer naar München, maar via de oude route van de Rheingold naar het Zwitserse Chur. In 2002 rijdt de Rembrandt naar Chur voor het laatst. De rechtstreekse verbinding tussen Amsterdam en München keert in 2026 weer terug in het Spoorboekje en lijkt hiermee de definitieve vervanger van de treindienst tussen Amsterdam en Basel te worden.

Op 15 juni 2024 stopt DB met de inzet van de ICE 3M-treinstellen naar België en Nederland. Hierdoor zijn de nieuwe ICE 3 neo-treinstellen nog precies een maand tussen Amsterdam en Basel te zien. Op de foto boven dit artikel zijn ICE 3neo-treinstellen 8017 en 8018 op 23 juni 2024 bij Zevenaar onderweg van Amsterdam naar Basel.