Maliebaanstation 150 jaar

In juni 1874 neemt de Hollandsche IJzeren Spoorweg-Maatschappij de zogenaamde Oosterspoorbaan tussen Hilversum en Utrecht in gebruik. In Utrecht komt aan de oostzijde van de stad een geheel nieuw stationsgebouw. Als hoofdstation voor de HSM in Utrecht is het gebouw zeer royaal uitgevoerd. Het symmetrische gebouw kent een hoog middendeel en twee lange lage zijvleugels. Het stationsgebouw heeft naar verhouding een zeer grote en hoge ontvangsthal. Over de perrons komt een grote overkapping.

Aflopende zaak

Het Utrechtse hoofdstation van de HSM moet concurreren met het bestaande station van de NRS en SS. Het is dan ook de bedoeling om het station in het centrum tegenover de bocht in de Kromme Nieuwegracht neer te zetten. Het spoorwegtracé is gepland over de Singel en door het Zocherplantsoen. Door protesten komt het station uiteindelijk buiten de stad, ten oosten van de Maliebaan.

Het ruim opgezette station verliest al snel betekenis wanneer in 1885 de gunstiger gelegen halte Utrecht Biltstraat in gebruik wordt genomen. Door de afnemende reizigersaantallen ontstaat ruimte om het station om te bouwen ten gunste van het goederenvervoer. Na een eerste verbouwing in 1887 is in 1908 de complete rechter zijvleugel verbouwd tot bergplaats voor bestel- en vrachtgoederen.

In 1921 wordt rechtstreeks treinverkeer tussen Hilversum en het Utrechtse Centraal Station mogelijk en rijden de meeste treinen al niet meer naar het Maliebaanstation. Twaalf jaar later verdwijnen de laatste doorgaande treinen naar het overstapstation Lunetten. Het Maliebaanstation wordt intussen vrijwel niet meer gebruikt en nog amper onderhouden. Zo is het middendeel van de perronoverkapping vanwege de slechte staat eind jaren ’20 verwijderd en zijn de stationshal en het restaurant sterk verwaarloosd. Dichter F. Bordewijk omschrijft de sfeer in het station in 1935 als “een lijk boven aarde, dat vaak nog beklemmend onzen droom zal beheerschen”. Uiteindelijk staakt NS pas in 1939 het resterende reizigersvervoer naar Utrecht Maliebaan.

Nieuw leven als Spoorwegmuseum

In 1954 krijgt het gebouw na een flinke opknapbeurt een nieuwe bestemming als Nederlands Spoorwegmuseum. De laatste delen van de vervallen overkapping zijn begin jaren ’60 vervangen door een nieuwe kap. Voor het 150-jarig bestaan van de spoorwegen in Nederland is het Maliebaanstation in 1989 opnieuw grondig verbouwd. Hierbij verdwijnt vrijwel het complete interieur uit de jaren ’50.

25 Jaar later is het gebouw opnieuw compleet verbouwd. Hierbij zijn de ruime stationshal, de restauratie en de wachtkamers weer zoveel mogelijk in oorspronkelijke staat teruggebracht. Ook de buitenzijde van het gebouw is weer in de kleuren uit het bouwjaar 1874 geschilderd. Op het achterterrein komt een groot nieuw museumgebouw. Het vernieuwde Spoorwegmuseum is in 2005 in gebruik genomen.

Maliebaanstation 150 jaar

Anno 2024 is het Maliebaanstation één van de iconische gebouwen van de stad Utrecht. Vanwege de 150e verjaardag van het gebouw organiseert het Spoorwegmuseum van 25 april tot en met 1 november 2024 een overzichtstentoonstelling. Hierin wordt teruggeblikt op de bouw, het station door de jaren heen en de mensen die er woonden en werkten. Van station waar de trein naar Parijs vertrok, naar rangeer- en goederenstation. En van de zwarte bladzijde tijdens de Tweede Wereldoorlog tot de huidige functie als museum.

De expositie is, in tegenstelling tot eerdere tentoonstellingen, in het voormalige stationsgebouw zelf te zien. Op de echte verjaardag van het gebouw vinden extra festiviteiten plaats. Daarnaast rijdt op 8 juni 2024 een stoomtrein tussen Hilversum en het Maliebaanstation.