25 januari 2025
Op 30 november 2024 gaat E-loc 1201 van de Stichting KLOK officieel over naar het Spoorwegmuseum. De turkooize locomotief staat dan al acht jaar in het museum tentoongesteld. Met de komst van de 1201 heeft het Spoorwegmuseum maar liefst drie van de 25 locomotieven van de iconische serie 1200 in de collectie.
Na de Tweede Wereldoorlog laat NS het materieelpark in rap tempo moderniseren. Hiervoor is onder andere geld uit het Marshallplan gebruikt. Symbool voor de Amerikaanse hulp staan de locomotieven van de serie 1200. De 25 locomotieven zijn tussen 1951 en 1953 gebouwd naar gedeeltelijk Amerikaans ontwerp. In tegenstelling tot de generatiegenoten van de series 1100 en 1300 zijn de locs bovendien in Nederland gebouwd. Hoewel het in eerste instantie de bedoeling is 75 exemplaren te bouwen, blijft het bij een bestelling van 25 stuks. In plaats daarvan bestelt NS in Frankrijk 50 locomotieven van de serie 1100. Deze constructie levert compensatieorders voor de wederopbouw van de Nederlandse industrie en economie.
De eerste 14 exemplaren van de serie 1200 krijgen, net als de andere elektrische locomotieven, de turkooize huisstijl. De 1215-1225 komen in een roodbruine kleurstelling op de baan. Dit is dezelfde kleur die de meeste nieuwe diesellocomotieven uit de jaren vijftig krijgen. Het elftal is dan ook in eerste instantie bedoeld voor de goederendienst. Vanaf 1954 laat NS alle elektrische locomotieven Berlijns blauw schilderen. Vanaf begin jaren 1970 krijgen ze geleidelijk de nieuwe NS-huisstijlkleuren geel-grijs. Tussen 1978 en 1983 laat NS alle 1200-en renoveren.
NS zet de locomotieven meer dan veertig jaar zowel in de reizigers- als in de goederendienst in. In eerste instantie ligt het zwaartepunt van de inzet van de sterke locomotieven in de goederendienst. Bij het invoeren van Spoorslag ’70 verhuizen de betrouwbare 1200-en juist naar de getrokken reizigerstreinen in de Intercitydienst. Hierdoor maken de locomotieven fors meer kilometers dan locomotieven uit de andere series.
In 1998 gaan de laatste exemplaren terzijde. Met het oog op de komst van commerciële vervoerders wil NS de locomotieven zo snel mogelijk slopen. Door tussenkomst van de rechter belanden zes exemplaren echter bij ACTS. De goederenvervoerder brengt uiteindelijk vijf exemplaren terug op de baan. De daaropvolgende jaren blijven de locomotieven in diverse kleurstellingen voor verschillende vervoerders op het Nederlandse spoor te zien. Anno 2025 is alleen de de voormalige 1215 als 1251 nog in dienst. De loc verschijnt sporadisch voor Railexperts op de baan.
Wie wat bewaart…
Nadat de locomotieven bij NS uit dienst gaan, blijft een flink deel bewaard. Naast de locomotieven die naar ACTS gaan, verwerven het Spoorwegmuseum en de Stichting Klassieke Locomotieven (KLOK) beide twee exemplaren. In de loop der jaren zijn diverse locomotieven uitgewisseld.
De 1201 en 1202 gaan na de buitendienststelling naar het Spoorwegmuseum. Terwijl de 1201 als onderdelenleverancier dient, is de 1202, die al in 1989 aan het museum is toegezegd, teruggebracht in de Berlijns blauwe kleurstelling. De loc is sinds 1998 dienstvaardig en zo nog jarenlang regelmatig op het Nederlandse spoorwegnet te zien.
De 1211 en 1221 gaan naar de Stichting KLOK. Terwijl de 1211 als onderdelenleverancier dient, blijft de 1221 dienstvaardig behouden. In het voorjaar van 2000 gaat de 1221 in ruil voor plukloc 1208 over naar ATCS. De 1221 komt na een opknapbeurt in mei dat jaar als 1255 bij de goederenvervoerder in dienst. In 2001 ruilt de stichting onderdelenleverancier 1211 met de 1201 van het Spoorwegmuseum.
In 2005 krijgt KLOK de 1218 die van 1999 tot 2004 onder nummer 1253 bij ACTS rijdt. De loc wordt als plukloc gebruikt voor het in historische staat terugbrengen van de 1201. De kaalgeplukte 1208 is datzelfde jaar gesloopt.
60 jaar serie 1200
In 2011 bestaat de serie 1200 zestig jaar. Op 12 november zijn de acht bewaarde exemplaren tijdens een excursie van de NVBS in Amersfoort samengebracht. Hierbij is de 1201 van de Stichting KLOK voor het eerst in de turkooize afleveringstoestand te zien. De 1218 heeft bij het jubileum weer de roodbruine kleurstelling. Ook onderdelenleverancier 1211 van het Spoorwegmuseum verschijnt cosmetisch opgeknapt in de geel-grijze NS-kleurstelling in Amersfoort. Een maand na het jubileum vertrekt de loc voor langdurige bruikleen naar Bahnpark Augsburg.
De 1201 keert terug in het Spoorwegmuseum
Tijdens het 175-jarig jubileum van de spoorwegen in Nederland is de 1201 wederom in Amersfoort te zien. De loc, die inmiddels weer helemaal compleet maar niet rijvaardig is, maakt deel uit van de materieeltentoonstelling die in oktober 2014 in de Wagenwerkplaats te zien is.
Met het oog op een rol in het vernieuwde Spoorwegmuseum is loc na de tentoonstelling opgeslagen in de Blerick. In april 2016 verhuist de 1201 naar het museum. De locomotief staat hier na de verbouwing van de grote hal als één van de iconen van de Nederlandse spoorweggeschiedenis. Voor de loc staat een replica van de ereboog met Amerikaanse en Nederlandse vlaggen die in 1951 bij de presentatie van de loc bij fabrikant Heemaf in Hengelo te zien is.
Op 30 november 2024 is de locomotief als derde representant van de serie 1200 officieel in de collectie van het Spoorwegmuseum opgenomen.
De 1200-en van het Spoorwegmuseum:
Naast het drietal van het Spoorwegmuseum, de 1251 van Railexperts, de 1221/1255 van Stichting KLOK en de 1218 van de SGB zijn ook de 1214 en 1225 nog aanwezig. Na jarenlange opslag in Blerick, staan de locs respectievelijk als 1254 en 1252 inmiddels in de rij terzijde gestelde locomotieven in Amersfoort.
Op de website van het Spoorwegmuseum is meer te lezen over hun verzameling 1200-en.
Op de foto boven dit artikel is de 1201, dan nog in bruikleen van de Stichting KLOK op 16 juli 2016 in de grote hal van het Spoorwegmuseum te zien. De loc is enkele weken eerder min of meer permanent in het museum neergezet en wordt ruim acht jaar later eigendom van het museum.