Wagenwerkplaats Amersfoort

Terwijl de HSM en NCS in de jaren voor de eeuwwisseling overeenstemming bereiken over de bouw van een nieuw gezamenlijk station in Amersfoort, wil de HSM ten westen van het nieuwe emplacement ook wagenmakerij voor goederenwagons bouwen. De gespecialiseerde werkplaats moet de bestaande Hoofdwerkplaats in Haarlem ontlasten en ligt centraal in het steeds verder uitgebreide spoorwegnet, waar Amersfoort inmiddels is uitgegroeid tot belangrijk knooppunt.

De wagenwerkplaats voor herstel en verbouwing van goederenmaterieel is op 1 maart 1904 in gebruik genomen. Het complex bestaat in eerste instantie uit een hoofdwerkplaats, een ketelhuis en een magazijn. Voor de energievoorziening werden twee stoomketels geplaatst, die een dynamo aandreven. In de periode 1908-1910 is het aantal gebouwen op het terrein aanzienlijk uitgebreid. Zo komt er een vijfsporige wagenloods, een smederij en een grote hal voor machinale houtbewerking. Ook komt er een fabriek voor de productie van zogenaamd vetgas. Voor de energievoorziening worden twee stoomketels gebouwd die een dynamo aandrijven. De elektriciteit wordt onder andere gebruikt voor de verlichting van de gebouwen en het emplacement en de aandrijving van verschillende motoren in onder andere bij de draaierij, smederij en houtbewerking.

Met de vergevorderde samenwerking tussen de spoorwegmaatschappijen, worden ook de werkplaatsen opnieuw verdeeld. Zo zijn in de periode 1926-1931 de wagenafdeling van de werkplaatsen Tilburg, Utrecht en Zwolle en verhuizen de werkzaamheden naar Amersfoort. De gebouwen en het emplacement is deze periode nog verder vergroot en uitgebreid tot een terrein van ruim 20 hectare. In Amersfoort is ‘het spoor’ in die tijd de grootste werkgever. In 1936 krijgt de Wagenwerkplaats Amersfoort de status van hoofdwerkplaats.

In 1951 verhuizen ook de werkzaamheden van de werkplaats in Blerick naar Amersfoort. Het jaar daarna is de wagenwerkplaats gemoderniseerd. Met de aanzienlijke afname van het goederenvervoer en daarmee ook het aantal goederenwagens, neemt het belang van de werkplaats vanaf de jaren ’70 echter snel af. Privatisering en steeds verdere internationalisering in het goederenvervoer zorgen er bovendien voor dat vervoerders voor onderhoud, revisie en verbouwing aan goederenwagons steeds makkelijker en vaker voor andere partijen kiezen. Begin jaren ’90 worden de werkzaamheden en het personeelsbestand gereorganiseerd. Met de nieuwe naam ‘Wagenbedrijf’ wil Amersfoort als ‘modernste goederenwerkplaats van Europa’ een belangrijke plaats op de Europese spoorwegmarkt veroveren.

Al snel blijkt het Wagenbedrijf niet opgewassen tegen andere Europese partijen. In 1999 besluit NS dan ook de werkplaats buiten bedrijf te stellen. Eind 2000 sluiten de deuren definitief. Het is de bedoeling om de gehele complex te slopen om ruimte te maken voor een nieuw bedrijventerrein. Door het instorten van de kantorenmarkt blijven de meeste gebouwen echter staan. Terwijl enkele moderne gebouwen verdwijnen, blijft een tiental historische gebouwen bewaard. In 2007 krijgt het complex de status van Rijksmonument. Verschillende partijen zorgen sindsdien voor de herbestemming van het terrein. Inmiddels werken de gemeente Amersfoort en grondeigenaar aan een stedenbouwkundig plan voor de definitieve invulling van het complete terrein.

Naast de bestaande gebouwen en twee rolbanen blijven ook enkele sporen en een enkel stootblok op het terrein bewaard. Ook is een aantal andere spoorse elementen aan het terrein toegevoegd.