De Groninger Locaalspoorwegmaatschappij legt in 1893 met de spoorlijn Sauwerd – Roodeschool de eerste lokaalspoorlijn van Groningen aan. In de daaropvolgende jaren start de Noordoosterlocaalspoorweg-Maatschappij met de aanleg van een netwerk van lokaalspoorlijnen in Overijssel, Drenthe en Groningen. Het belangrijkste doel van de NOLS is een spoorwegverbinding tussen Twente en de haven van Delfzijl. Naast de NOLS leggen nog enkele spoorwegmaatschappijen aansluitende lokaalijnen in de regio aan. Van het oorspronkelijke NOLS-netwerk zijn alleen de spoorlijnen Zwolle – Emmen, Mariënberg – Almelo en Veendam – Zuidbroek nog in gebruik. Ook tussen Sauwerd en Roodeschool rijden nog altijd reizigerstreinen. De STAR exploiteert het baanvak Veendam – Stadskanaal – Musselkanaal als museumspoorlijn. Van de gesloten en opgebroken spoorlijnen zijn nog de nodige sporen te vinden in het landschap. Ook blijven veel meer stationsgebouwen bewaard dan langs de nog in gebruik zijnde verbindingen in beide provincies.
Emmen – Stadskanaal
In de periode januari 1903 tot november 1905 neemt de NOLS de ruim honderd kilometer lange spoorlijn van Zwolle via Emmen naar Stadskanaal in etappes gebruik. Terwijl het baanvak Zwolle – Emmen nog altijd in gebruik is voor het reizigers- en goederenvervoer, is het resterende deel van de lokaallijn vanaf 1946 opnieuw gefaseerd gesloten en opgebroken. Eind jaren ’70 verdwijnen de laatste delen van de spoorlijnen. Naast enkele haltegebouwen blijft ook een aantal landhoofden bewaard. Het tracé is nog gedeeltelijk te volgen.
Klik hier voor een impressie van de restanten van een deel van het baanvak
Gasselternijveen – Assen
Naast de lijn van Zwolle naar Stadskanaal neemt de NOLS in 1905 ook een zijtak van Gasselternijveen naar Assen in gebruik. Door materieeltekort vervangt NS de treindienst in 1947 door een busdienst. In 1950 besluit NS de treindienst definitief te staken. In november 1968 is ook het goederenvervoer tussen Assen en Gieten opgeheven. Nog geen vier jaar later volgt het baanvak Gieten – Gasselternijveen. Nadat plannen voor een museumspoorlijn stranden, is de spoorlijn in 1977 opgebroken. Sindsdien is vrijwel het gehele tracé via voornamelijk onverhard pad als ‘Wandelspoor’ te volgen.
Klik hier voor een overzicht van een deel van het ‘Wandelspoor’
Musselkanaal – Ter Apel Rijksgrens
De Groningsch-Drentsche Spoorwegmaatschappij Stadskanaal-Ter Apel-Rijksgrens neemt in 1924 de spoorlijn tussen Stadskanaal en de Duitse grens bij Ter Apel in gebruik. Het zes kilometer lange traject Ter Apel – Ter Apel Rijksgrens is twee jaar na de opening alweer gesloten. In 1935 staakt NS ook het vervoer op het resterende baanvak. Na de Tweede Wereldoorlog hervat NS het goederenvervoer. Het vervoer tussen Musselkanaal en Ter Apel stopt uiteindelijk in 1972. Het baanvak Zandberg – Ter Apel is zes jaar later opgebroken. De rails tussen Musselkanaal en Zandberg verdwijnen pas in 1999. Het resterende deel tussen Stadskanaal en Musselkanaal is sinds begin jaren ’90 als museumlijn in gebruik.
Klik hier voor enkele foto’s van het vroegere spoor bij Musselkanaal
De Marnelijn Winsum – Zoutkamp
De Groninger Locaalspoorwegmaatschappij neemt in 1922 de spoorlijn tussen Winsum en Zoutkamp in gebruik. Door de opkomst van de autobus is de zogenaamde Marnelijn vrijwel direct één van de verliesgevende baanvakken van NS. Desondanks rijdt de laatste reizigerstrein pas op 1 oktober 1938. In oktober 1942 is de spoorlijn ook voor het goederenvervoer gesloten en op last van de bezetter opgebroken.
Klik hier voor een beeld van de restanten van de voormalige Marnelijn
De Woldjerspoorweg
Enkele jaren voordat grootschalige sluiting van onrendabele spoorlijnen begint, legt de NV Woldjerspoorweg en Stoomtramwegen in Midden- en Noordelijk Groningen tussen Groningen en Weiwerd de Woldjerspoorweg aan. De lijn wordt in 1929 in gebruik genomen. Na twaalf jaar beëindigt NS het reizigersvervoer op de Woldjerspoorweg. In juli 1942 is ook het goederenvervoer op de verbinding gestaakt. Het gehele baanvak is vrijwel direct hierna opgebroken.
Klik hier voor een impressie van de restanten van het Woldjerspoor
De Olielijn Nieuw Amsterdam – Schoonebeek
Hoewel de goederenlijn tussen Nieuw Amsterdam en het olieveld bij Schoonebeek niet in het rijtje door lokaalspoorwegmaatschappijen aangelegde baanvakken thuishoort, is deze door NS aangelegde zijtak van de NOLS-lijn Zwolle – Stadskanaal vijftig jaar lang een belangrijk onderdeel van het bescheiden spoorwegnet van Drenthe. Vanaf 1946 vindt tussen Schoonebeek en Rotterdam omvangrijk olievervoer plaats. In 1996 is het vervoer gestaakt. Twintig jaar later is de lijn opgebroken.
Klik hier voor enkele foto’s kort na het opbreken, begin 2016