In 1855 neemt de Société Anonyme des Chemins de Fer d’Anvers à Rotterdam als eindpunt van de spoorlijn Roosendaal – Breda het station van laatstgenoemde stad in gebruik. Het eenvoudige lage gebouw is volgens de Vestigwet uitgevoerd in stijl- en regelwerk. Enkele jaren later start de overheid met de aanleg van de Staatslijnen vanuit Breda naar Rotterdam en Eindhoven. In 1863 wordt zo’n 700 meter ten oosten van het eerste station het nieuwe gezamenlijke station van Breda in gebruik genomen. Ook dit station valt nog onder de Vestingwet en krijgt een laag, langgerekt ontwerp dat bestaat uit houten stijl- en regelwerk opgevuld met steen en cement. Het symmetrische gebouw bestaat over de gehele lengte slechts uit één bouwlaag. In het midden komt een bescheiden puntgevel. In het oude stationsgebouw komen enkele dienstwoningen. Het gebouw is in 1968 gesloopt.
In 1868 verliest Breda de functie van vestingstad. Hierna is het emplacement uitgebreid en krijgt de stad een volwaardige entree door de aanleg van de nieuwe brede Willemstraat. Terwijl de meeste vestingsteden na het vervallen van de Vestingwet een volwaardig stationsgebouw krijgen, is bij het stationsgebouw van Breda in 1905 slechts een stenen voorgevel aangebracht. In de jaren ’30 is ook de rest van het gebouw van bakstenen buitenmuur voorzien. Vervolgens duurt het nog tot begin jaren ’70 tot ook Breda een nieuw stationsgebouw krijgt. Belangrijkste reden is het ophogen van de sporen door de binnenstad. Het nieuwe verhoogde emplacement wordt achter het oude station aangelegd. Het geheel vernieuwde stationscomplex is in 1974 in gebruik genomen. Het station bestaat uit twee brede eilandperrons die samen met de vier sporen onder een ruime overkapping zijn ondergebracht. De kap is uitgevoerd in ruimtevakwerk waardoor een minimaal aantal steunpunten nodig is. Het ontwerp is in de jaren ’80 in aangepaste vorm ook in Zaandam, Almere en Lelystad toegepast. Op beide perrons komen kleine perrongebouwtjes met een uniek tegelontwerp, ontworpen met een computer. Ook de betegeling van de perrons en de wanden van de nieuwe reizigerstunnel krijgen een dergelijk tegelpatroon. Aan het stationsplein komen tegen de verhoogde spoordijk losse grotendeels glazen gebouwen met daarin de stationshal, de restauratie en verschillende dienstruimten. Het busstation naast het stationsgebouw krijgt een verkleinde uitvoering van de perronkap. Het nieuwe stationsplein komt ten oosten van het oude stationsgebouw en sluit hierdoor niet meer aan op de karakteristieke Willemstraat. Het oude ’tijdelijke’ stationsgebouw uit 1863 is na de opening van het nieuwe stationsgebouw gesloopt. De vrijwel transparante stationshal is in 1997 vernieuwd en van diverse commerciële ruimtes voorzien. Hierdoor gaat het oorspronkelijke open karakter van de hal verloren.
Het nieuwe stationsgebouw houdt het een stuk minder lang vol dan het tijdelijke gebouw uit de 19e eeuw. In 2000 wordt Breda door de overheid aangewezen als één van de zes zogenaamde Nieuwe Sleutelprojecten. Op en rond deze zes HSL-stations worden naast een modern OV-terminal verschillende integrale stedenbouwkundige projecten ontwikkeld. In Breda wordt op en rond het station een kleine woonwijk ontwikkeld. Het complex bestaat uit 150 woningen, ruim 20.000 m2 kantoorruimte en verschillende winkels. Het gebouw bestaat net als de traditionele stad uit verschillende blokken die bestaan uit diverse soorten baksteen. Het geheel verbindt niet alleen de binnenstad met het spoor, maar ook met de achterliggende wijken. In 2008 zijn de nieuwe brede tunnel onder het emplacement en het derde eilandperron gereed. In september 2014 is het eerste deel van het nieuwe stationsgebouw officieel in gebruik genomen. Aan de achterzijde van het station komt op hetzelfde niveau als de spoorlijn een groot busstation. De meeste stationsvoorzieningen als winkels en horecagelegenheden komen op het niveau van de reizigerstunnel. Het grootste deel is aan de ‘achterzijde’ van het station te vinden. In het bakstenen gebouw komen verder woningen en kantoren. Boven op het gebouw komt een parkeerdek voor zowel de reizigers als bewoners van het complex. Na de opening van het eerste deel van de nieuwbouw is het oude stationsgebouw gesloopt om plaats te maken voor de rest van het grote complex.
In juni 2016 is de entree naar de reizigerstunnel aan de centrumzijde van het station in gebruik genomen. De nieuwe tunnel komt weer uit op de Willemstraat. Drie maanden later is het complete station officieel in gebruik genomen. Als herinnering als het voorgaande station keren in 2017 de karakteristieke perrongebouwtjes in aangepaste vorm terug op het eerste en tweede perron.
Op de foto boven dit artikel een deel van het voorplein van station Breda op 18 juli 2021.
