Spoorlijn Mariënberg – Almelo

De Noordoosterlocaalspoorweg-Maatschappij is in eerste instantie opgericht om een spoorwegverbinding tussen Twente en de haven van Delfzijl te realiseren. Het bedrijf legt echter eerst de verbinding tussen Zwolle, Emmen en Stadskanaal aan. Hierna volgen diverse zijtakken waaronder de spoorlijn tussen Mariënberg en Almelo. Deze 19 kilometer lange verbinding is in 1906 gereed. Vier jaar later is het net van lokaalspoorlijnen van de NOLS compleet en kan eindelijk van Twente naar Delfzijl gereden worden.

Wanneer NS in 1938 de exploitatie van de voormalige NOLS-lijnen overneemt, is het de bedoeling alle lijnen te sluiten voor reizigersvervoer. De verbinding Almelo – Mariënberg – Coevorden – Emmen zou hierbij behouden blijven voor goederenvervoer. Onder druk van diverse partijen blijven de trajecten Zwolle – Emmen en Mariënberg – Almelo vooralsnog ook in gebruik voor het vervoer van reizigers.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog wordt bij het Drentse Schoonebeek een groot olieveld ontdekt. Na de oorlog krijgt het olieveld een eigen spoorwegverbinding en vindt een belangrijk deel van het vervoer van aardolie naar Pernis via de lijn Mariënberg – Almelo plaats. Vanaf 1951 rijden, met uitzondering van een korte periode eind jaren ’60, alle treinen via de verbinding. Ondertussen dient NS in 1968 opnieuw een verzoek in om 15 onrendabele spoorlijnen te sluiten. Hoewel de lijn nog van groot belang is voor de afvoer van aardolie staat ook het reizigersvervoer tussen Mariënberg en Almelo op de nominatie om gestaakt te worden. Vier jaar later beslist het ministerie tot de daadwerkelijke sluiting van de spoorlijn voor het reizigersvervoer. Zo ver komt het echter niet. Eind jaren ’80 zijn er bovendien plannen om het traject in navolging van de spoorlijn Zwolle – Emmen te elektrificeren. Ook deze plannen verdwijnen weer in de ijskast.

In 1996 komt een eind aan het vervoer van aardolie per spoor. Een jaar eerder komt NS met een lijst van dertig spoorlijnen die zonder subsidie niet rendabel te exploiteren zijn. De lijn tussen Almelo en Mariënberg is hierbij de minst rendabele verbinding. Terwijl de overheid bij 29 spoorlijnen financieel bijspringt, krijgen de provincie Overijssel en de Regio Twente een bijdrage om een busdienst tussen beide plaatsen te laten rijden. Verontruste reizigers en lokale bestuurders doen er veel aan om de staking van de treindienst te voorkomen. Uiteindelijk is de spoorlijn dan ook als eerste traject in Nederland openbaar aanbesteed. In mei 1998 neemt busbedrijf Oostnet de exploitatie over van NS. De Twentse vervoerder gaat in 1999 op in Connexxion. De vervoerder besteedt de treindienst tot 2003 uit aan Syntus. Hierna gaat voert Connexxion de treindienst zelf uit. In 2007 wordt de verbinding onderdeel van het zogenaamde Twents netwerk en gaat Syntus de treindienst weer voor Connexxion uitvoeren. Syntus voorziet hiervoor twee LINT-treinstellen van de Twents rode huisstijl. In 2010 is de spoorlijn samen met de verbinding Zwolle – Emmen onder de naam Vechtdallijnen opnieuw openbaar aanbesteed. Arriva wint de concessie en neemt de treindienst in december 2013 over.

In de eerste helft van 2016 is het traject geheel vernieuwd. In Mariënberg komt een extra aansluiting tussen het doodlopende spoor 3 en de lijn naar Emmen. Daarnaast wordt het kruisingsspoor in Vriezenveen verwijderd en sluit de halte Geerdijk. De baanvaksnelheid kan hierna worden verhoogd van 80 naar 120 km/h. Door de maatregelen kan Arriva vanaf eind augustus dat jaar een rechtstreekse treindienst tussen Almelo en Hardenberg uitvoeren en is hiervoor geen extra materieel nodig. Door het opruimen van de kruisingsmogelijkheid in Vriezenveen komt het regelmatig voor dat reizigerstreinen geschrapt worden om ruimte te maken voor een goederentrein.

Nadat even sprake is van de inzet van batterijtreinen besluit de provincie Overijssel in de zomer van 2023 om de spoorlijn Almelo – Mariënberg alsnog te elektrificeren.

Dienstregeling

De spoorlijn is lange tijd vooral van belang voor het goederenvervoer. Dit vervoer bestaat in eerste instantie uit diverse producten en grondstoffen tussen Twente en de haven van Delfzijl. Na de Tweede Wereldoorlog komt het vervoer van aardolie tussen Schoonebeek en Pernis op gang. Tussen 1946 en 1949 rijden alle olietreinen via Zwolle, hierna rijden ook treinen via Almelo. Twee jaar later rijden alle olietreinen via Almelo. Tijdens de hoogtijdagen rijden soms drie volle treinen per dag. Begin jaren ’90 nemen oliewinning en transport sterk af. In 1996 staakt de NAM de activiteiten in Schoonebeek. Op het traject Mariënberg – Almelo rijden echter nog altijd goederentreinen van en naar Emmen en Coevorden.

Op de spoorlijn rijden decennialang slechts enkele reizigerstreinen per dag. Na de Tweede Wereldoorlog rijdt NS een eenvoudige uurdienst. Doorgaans pendelen de meeste treinen tussen Almelo en Mariënberg. Een enkele trein rijdt door naar Hardenberg en eind jaren ’60 rijdt in de middagspits een trein vanuit Enschede. Van 1970 tot 1975 rijden alle treinen na Mariënberg door naar Bergentheim en Hardenberg. Tegelijkertijd met het doortrekken van de treindienst versnelt NS de treinen tussen Zwolle en Emmen. Deze stoppen niet langer in Bergentheim. In 1975 sluit NS het station en herstelt de pendeldienst Almelo – Mariënberg. In 1994 en 1995 laat NS de zogenaamde Attraktie Express tussen Enschede en Emmen rijden. Plan U-treinstel 117 is voor de gelegenheid van speciale bestickering voorzien. De rechtstreekse verbinding krijgt echter geen vervolg.

Na de overname van de treindienst door Oostnet wijzigt de treindienst amper. In 2007 laat Connexxion van maandag tot en met zaterdag overdag elk uur een tweede trein rijden. De treinen rijden echter niet in een consequente halfuursdienst. In de avonduren en op zondag rijdt nog altijd één trein per uur. Opvallend is dat op zondag de treindienst pas aan het einde van de ochtend van start gaat. Wanneer Arriva de treindienst in december 2013 overneemt, gaan de treinen voor het eerst sinds het bestaan van de lijn in een echte halfuursdienst rijden. Op de rustige momenten van de dag rijden de treinen echter een uurdienst. Ook laat Arriva op zondagochtend weer treinen rijden. Vanaf 29 augustus 2016 rijden de treinen tussen Almelo en Hardenberg.

Materieelinzet

De reizigersdienst op de lokaallijn wordt de eerste decennia alleen uitgevoerd met stoomtractie. In het voorjaar van 1930 verschijnen voor het eerst Motorrijtuigen tussen Almelo en Mariënberg. De rijtuigen rijden slechts enkele jaren enkele diensten op het baanvak. Begin jaren ’50 introduceert NS het nieuwe Plan X-materieel op de verbinding. De eerste dertig jaar rijden voornamelijk motorrijtuigen op het baanvak. In 1982 verschijnen de eerste gemoderniseerde tweewagenstellen tussen Almelo en Mariënberg. De motorrijtuigen rijden echter nog tot 1985 het grootste deel van de diensten. Dat jaar gaan de laatste rijtuigen terzijde.

Tot 1995 is één treinstel voldoende voor de complete treindienst op het traject. In mei jaar verschuift NS de tijden zodanig dat een tweede stel nodig is. In mei 1997 wordt de treindienst overgenomen door Plan U-treinstellen. Een jaar later neemt Oostnet de exploitatie van de verbinding over. De vervoerder gebruikt voor de treindienst de DE 2-treinstellen 180 en 186. Wanneer de Oostnet opgaat in Connexxion laat de vervoerder de exploitatie over aan Syntus. Beide treinstellen blijven, telkens voorzien van nieuwe logo’s, tussen Almelo en Mariënberg rijden. In april 2001 raakt treinstel 180 door brand beschadigd. Treinstel 186 komt een maand later niet meer door de keuring. Syntus zet hierna enige tijd bussen in. Vanaf 28 mei 2001 zet de vervoerder twee nieuwe LINT-treinstellen in op het baanvak. Op 10 juni keert één treinstel terug naar de Achterhoek en voert Syntus de spitsdiensten weer met bussen uit. Na een technische opknapbeurt keert DE 2 186 in september weer terug in de reguliere dienst. Het LINT treinstel rijdt de spitsslagen op het baanvak. In mei 2002 neemt een ander stel ook de diensten van de 186 over en verdwijnt het Plan X-materieel na bijna vijftig jaar van de verbinding. Vanaf oktober dat jaar laat Connexxion twee van NS gehuurde DH 1-motorrijtuigen op de verbinding rijden. De voormalige Wadlopers 3101 en 3102 krijgen hiervoor deuren en reclamebanden in de groene Conexxion huisstijl. Op de zijwanden verschijnt de naam van de vervoerder en de naam Veenexxpres.

In mei 2007 neemt Syntus het vervoer op de verbinding weer over en vervangt de Wadlopers hierbij opnieuw door LINT-treinstellen. De 44 en 45 zijn speciaal voor deze dienst in de rode kleuren van het Twentse openbaar vervoer bestickerd. Het komt regelmatig voor dat een ander treinstel op het traject rijdt, terwijl een Twents-stel op een ander baanvak te vinden is. Na de overname door Arriva blijven tussen Almelo en Mariënberg LINT-treinstellen rijden. Terwijl de vervoerder op andere lijnen nieuw GTW-materieel inzet, schaft Arriva voor de treindienst tussen Almelo en Mariënberg de voormalige Syntus-stellen 33 en 34 aan. De treinstellen krijgen een nieuw interieur en de blauw-witte huisstijl van de Vechtdallijnen. Wanneer een stel in onderhoud of defect is, zet Arriva een GTW-treinstel in. In april 2018 is de 37 al derde LINT-treinstel aan de kleine materieelvloot toegevoegd.