Als laatste spoorlijn van het NOLS-netwerk tussen Twente en Delfzijl is in augustus 1910 de verbinding Stadskanaal – Zuidbroek geopend. Na een korte onderbreking even voor de Tweede Wereldoorlog beëindigt NS in mei 1953 het reizigersvervoer opnieuw. In 1990 staakt NS tussen Veendam en Stadskanaal ook het goederenvervoer. Enkele jaren later neemt de Stichting Stadskanaal Rail het traject over voor een toeristische treindienst tussen Veendam en Musselkanaal. Tussen Zuidbroek en Veendam blijven goederentreinen rijden. In mei 2011 is het reizigersvervoer op dit traject hervat. Later wordt bekend dat op termijn ook tussen Veendam en Stadskanaal het reizigersvervoer terugkeert.
De spoorverbinding tussen Stadskanaal en Zuidbroek maakt deel uit van het netwerk van de Noordoosterlocaalspoorweg-Maatschappij tussen de Twentse industrie en de haven van Delfzijl. De lokaallijn is in 1910 gereed en vormt hiermee het sluitstuk van het netwerk van de NOLS. Door de aansluiting op de bestaande NOLS-lijnen uit Assen en Emmen ontstaat in Stadskanaal een belangrijk knooppunt van regionale lijnen. In Zuidbroek sluit de lokaallijn uit Stadskanaal niet alleen aan op de NOLS-lijn naar Delfzijl maar ook op Staatslijn B tussen Groningen en Nieuwe Schans.
Door verschillende omstandigheden komt het geplande vervoer tussen Twente en Delfzijl amper van de grond. Het vervoer op de NOLS-lijnen uit Delfzijl en Stadskanaal richt zich dan ook vrijwel direct op de stad Groningen. Vanwege het toenemende vervoer is de hoofdlijn tussen Zuidbroek en Groningen in 1913 dan ook van een tweede spoor voorzien. Met het oog op een geplande verbinding naar Duitsland is het stationsgebouw van Stadskanaal datzelfde jaar aanzienlijk vergroot, waarmee veruit het grootste stationsgebouw van de NOLS ontstaat. Om het belang van het regionale spoorwegknooppunt te benadrukken, wijzigt de naam van het station twee jaar later bovendien in Stadskanaal Hoofdstation. Voor een aansluiting op het Duitse spoorwegnet legt de Groningsch-Drentsche Spoorwegmaatschappij Stadskanaal-Ter Apel-Rijksgrens (STAR) in de jaren ’20 vanuit Stadskanaal een aansluitende spoorlijn naar Ter Apel aan. De treindienst tussen Zuidbroek en Stadskanaal is hierna grotendeels doorgetrokken naar Ter Apel. De verbinding met Duitsland is echter nooit aangelegd.
In de loop van de jaren ’30 is een groot deel van de verliesgevende lokaallijnen gesloten. De verbinding naar Ter Apel sluit al in 1935 en in mei 1939 staakt NS ook het reizigersvervoer op het baanvak Zuidbroek – Stadskanaal. Bij gebrek aan vervoermiddelen tijdens de Tweede Wereldoorlog, is de lijn in de loop van 1940 echter weer heropend. Het duurt vervolgens nog tot 1953 voordat de reizigersdienst opnieuw wordt beëindigd. Het traject blijft in gebruik voor het goederenvervoer. Ook rijden nog goederentreinen over de voormalige spoorlijn van de STAR naar Musselkanaal.
Het grote stationsgebouw van Stadskanaal is in 1979 gesloopt. In 1990 sluit NS het traject Veendam – Stadskanaal – Musselkanaal voor het goederenvervoer. Enkele jaren na de sluiting van het baanvak start de Stichting Stadskanaal Rail een toeristische treindienst tussen Veendam en Musselkanaal.
De spoorlijn tussen Zuidbroek en Veendam blijft redelijk intensief in gebruik voor het goederenvoer. In aansluiting op de hoofdlijn zijn bij verschillende bedrijven emplacementen aangelegd. Ook rangeren goederentreinen voor een deel op de hoofdbaan. Na de eeuwwisseling ontstaan plannen voor het hervatten van het reizigersvervoer op het traject. Om de combinatie van goederen- en reizigersvervoer op het baanvak mogelijk te maken, is voorafgaand aan de terugkeer van het reizigersvervoer over een lengte van zo’n vier kilometer ten noorden van Veendam een tweede spoor aangelegd. Hiermee kan de oude opzet van het goederenvervoer gehandhaafd blijven. Naar aanleiding van het succes van de reizigersdienst tussen Zuidbroek en Veendam, besluit de provincie Groningen ook het reizigersvervoer naar Stadskanaal te hervatten. Naast de toeristische ritten van de STAR moeten op termijn ook weer reizigerstreinen over de verbinding rijden.
Dienstregeling
De spoorlijn Stadskanaal – Zuidbroek kent voor NOLS-begrippen vanaf de start een vrij intensieve treindienst. Tussen beide plaatsen pendelen dagelijks zo’n 14 reizigerstreinen. Wanneer in 1924 de spoorlijn naar Ter Apel is geopend, rijdt ongeveer de helft van de treinen door naar de grensplaats.
Bij de terugkeer van het reizigersvervoer tussen Zuidbroek en Veendam, rijdt Arriva een halfuursdienst tussen Veendam en Groningen.
Twee jaar nadat NS in 1990 het laatste goederenvervoer tussen Veendam, Stadskanaal en Musselkanaal staakt, wordt de Stichting Stadskanaal Rail opgericht. De stichting start in 1994 met toeristische ritten op het 26 kilometer lange baanvak Veendam – Stadskanaal – Musselkanaal. In 2019 wordt het traject waarop de treinen rijden ingekort tot Veendam – Nieuw Buinen. Het is de bedoeling dat de laatste kilometers op termijn bijvoorbeeld per railfiets afgelegd kunnen worden.
Op de foto boven dit artikel rijdt Arriva-treinstel 346 op 23 april 2023 als stoptrein van Groningen naar Veendam door de Tussenklappenpolder bij Muntendam.