In de eerste jaren van de twintigste eeuw legt de NOLS de spoorlijn Zwolle – Stadskanaal aan. In de jaren ’30 worden de eerste delen van het traject gesloten. Na de Tweede Wereldoorlog rijden zowel reizigers- als goederentreinen niet verder dan Emmen. In 1961 bouwt NS het resterende traject tussen Zwolle en Emmen om tot hoofdspoorlijn. Halverwege de jaren ’80 is de lijn geëlektrificeerd en gedeeltelijk dubbelsporig gemaakt. In december 2012 neemt Arriva de exploitatie van de zogenaamde Vechtdallijn over van NS.

In de eerste jaren van de twintigste eeuw legt de NOLS de spoorlijn Zwolle – Stadskanaal aan. De NOLS neemt het ruim honderd kilometer lange traject gefaseerd in gebruik. In januari 1903 is het baanvak tussen Zwolle en Ommen gereed. De nieuwe spoorlijn ligt tussen Zwolle en Herfte naast de spoorlijn Zwolle – Meppel. Vier jaar later kan dit baanvak dubbelsporig worden bereden. Ondertussen komt in februari 1905 het traject tussen Ommen en Hardenberg in dienst en volgt vijf maanden later het deel naar Coevorden. Vier maanden later rijden de treinen door naar Emmen en Gasselternijveen. Hier sluit de spoorlijn aan op de spoorlijn Assen – Stadskanaal die in juni 1905 gereed is. Naast de lijn naar Assen legt de NOLS in de daaropvolgende jaren zijtakken aan van Mariënberg naar Almelo en van Stadskanaal naar Zuidbroek en Delfzijl. De Bentheimer Kreisbahn legt diezelfde periode een spoorlijn tussen Bad Bentheim en Coevorden aan. Door toename van het aantal treinen is het baanvak Gasselternijveen – Stadskanaal in 1922 verdubbeld.

In oktober 1938 neemt NS de lijnen van de NOLS over en staakt hierbij zowel het reizigers- als het goederenvervoer tussen Emmen en Gasselternijveen. Ruim een half jaar later rijdt de laatste reizigerstrein tussen Assen en Stadskanaal. NS heeft voor de Tweede Wereldoorlog plannen om alle NOLS-lijnen voor reizigersvervoer te sluiten en alleen de lijnen Stadskanaal – Zuidbroek en Almelo – Coevorden – Emmen voor goederenvervoer te behouden. Door de slechte toestand van de wegen, wordt echter besloten op diverse trajecten voorlopig nog reizigerstreinen te laten rijden.

Het traject Emmen – Gasselternijveen is zowel na het begin als na afloop van van de Tweede Wereldoorlog enkele maanden in gebruik voor het vervoer van reizigers. Vooral brandstofschaarste zorgt deze periodes voor veel vraag naar vervoer per spoor. Van augustus 1941 tot september 1942 is de lijn geopend voor goederenvervoer. Hierna is het baanvak opgebroken. Na de bevrijding is de spoorlijn herlegd en heropend. Belangrijkste reden is dat het herstel van de hoofdspoorlijn tussen Zwolle en Groningen veel tijd kost en er zo een alternatief tracé beschikbaar is. In juli 1946, een jaar na de heropening, is het traject tussen Weerdinge en Buinen alweer gesloten en opgebroken. In mei 1947 staakt NS het reizigersvervoer tussen Gasselternijveen en Stadskanaal, dat in mei 1940 opnieuw is opgestart, definitief.

In 1964 wordt het goederenvervoer tussen Gasselternijveen en Buinen gestaakt en is de spoorlijn opgebroken. In mei 1972 volgt ook het goederenvervoer op de trajecten Emmen – Weerdinge en Gasselternijveen – Stadskanaal. Eind jaren ’70 zijn de resterende delen van de gesloten spoorlijnen opgebroken.

Ondertussen is het traject Zwolle – Emmen in 1961 omgebouwd tot hoofdspoorlijn. In 1980 is het baanvak tussen Herfte aansluiting en Dalfsen verdubbeld. Tussen 1985 en 1987 is de spoorlijn volledig gemoderniseerd en geëlektrificeerd. Het baanvak Mariënberg – Gramsbergen is bovendien van een tweede spoor voorzien. Hoewel het de bedoeling is om de zijtak Mariënberg – Almelo een jaar later ook te elektrificeren, is dit plan nooit uitgevoerd.

De provincies Overijssel en Drenthe nemen in 2007 de verantwoordelijkheid voor de treindienst tussen Zwolle en Emmen over van het Rijk. Samen met de Regio Twente, die het beheer over de verbinding Almelo – Mariënberg heeft, worden onder de naam Vechtdallijnen diverse verbeteringen doorgevoerd. De exploitatie van het baanvak Zwolle – Emmen gaat december 2012 over naar Arriva. Het baanvak naar Almelo volgt een jaar later.

Eind 2015 start ongeveer een kilometer ten zuiden van Coevorden de aanleg van een nieuwe verbindingsboog naar het emplacement van de Bentheimer Eisenbahn. Hierdoor hoeven goederentreinen niet langer kop te maken op het stationsemplacement van Coevorden. De anderhalve kilometer lange spoorlijn, inclusief nieuwe draaispoorbrug over het Coevorden-Vechtkanaal, is begin mei 2017 gereed.

Dienstregeling

De lijnen van de NOLS zijn voornamelijk bestemd voor het goederenvervoer. Vooral in de beginjaren rijdt slechts een beperkt aantal reizigerstreinen. Tussen Zwolle en Stadskanaal rijden dagelijks slechts vier treinen. Een reis van bijna vier en een half uur. Tussen Zwolle en Coevorden rijden nog enkele extra treinen. In de loop der jaren is de treindienst met bijna een uur versneld. De frequentie gaat echter amper omhoog.

Na de Tweede Wereldoorlog rijdt NS tussen Zwolle en Emmen een volledige uurdienst. Een reis tussen beide stations duurt nog altijd bijna anderhalf uur. Doordeweeks wordt de treindienst aangevuld met enkele spitstreinen. De ombouw tot hoofdspoorlijn en de inzet van het nieuwe Plan U-materieel zorgt ervoor dat NS de treindienst in mei 1961 met dertien minuten kan versnellen. Doordat de treinen vanaf 1970 station Bergentheim overslaan, versnelt de reistijd opnieuw met enkele minuten. Voor de bediening van het station trekt NS de treindienst Almelo – Mariënberg door naar Hardenberg.

NS sluit in 1975 station Bergentheim en kort de treindienst tussen Almelo en Hardenberg weer in tot Mariënberg. In de spits rijdt nog één treinpaar door naar Coevorden. Deze dienst is later ingekort tot Gramsbergen. Vanaf eind jaren ’70 rijden in de spits enkele sneltreinen op het traject. Deze treinen stoppen alleen in Ommen en Coevorden. De treinreis tussen Zwolle en Emmen is met deze treinen slechts een uur. Wanneer in 1980 de spoorverdubbeling tussen Herfte en Dalfsen gereed is, laat NS de sneltreinen ook in Hardenberg stoppen. Na de gehele modernisering van het traject verbetert NS de dienstregeling verder. Met uitzondering van de zondagochtend en -middag rijdt voortaan elk uur een sneltrein met stops in Ommen, Hardenberg en Coevorden. In de spits stopt de trein ook in Dalfsen. Met het invoeren van de sneltreindienst is de reistijd tussen Zwolle en Emmen verkort tot 51 minuten. Stoptreinen doen bijna twintig minuten langer over het traject. Belangrijkste redenen hiervoor zijn de beperkte kruisingsmogelijkheden en de inzet van het Materieel ’54.

In de zomer van 1994 introduceert NS de Attraktie Express tussen Enschede en Emmen. De rechtstreekse trein stopt alleen in Hengelo, Almelo en Hardenberg en is bedoeld voor bezoekers aan Ponypark Slagharen en het Noorder Dierenpark. In de zomer van 1995 rijdt de trein opnieuw en tevens voor het laatst. Met de definitieve inzet van het nieuwe Stoptreinmaterieel ’90 datzelfde jaar, versnelt NS de stoptreindienst tussen Zwolle en Emmen maar liefst veertien minuten. Daarnaast rijden tussen Zwolle en Ommen extra spitsstoptreinen. Door de beperkte mogelijkheden van het grotendeels enkelsporige traject verschuift de dienstregeling zodanig dat in Zwolle een groot deel van de aansluitingen verloren gaat. De Railhoppers zijn voor de gelegenheid voorzien van de tekst: ‘De (reis)tijden veranderen’. 

In december 2005 gaat het SM’90 buiten dienst. Om de snelle rijtijden tussen Zwolle en Emmen te waarborgen, is de installatie van een aantal Plan V-treinstellen aagepast zodat deze sneller kunnen optrekken. Tegelijkertijd is de treindienst opnieuw verschoven en aangepast. De stop- en sneltreinen rijden praktisch in een halfuursdienst. Daarnaast stoppen alle sneltreinen in Nieuw Amsterdam en Dalfsen. Een belangrijk deel van de aansluitingen in Zwolle is hiermee hersteld. Een aantal van de aangepaste Plan V treinstellen is die periode voorzien van de tekst ‘Vanaf nu is alles anders! Nieuwe dienstregeling Zwolle-Emmen’.

December 2012 neemt Arriva de treindienst op het traject over. De vervoerder breidt de dienstregeling uit met extra sneltreinen in de avonduren en op zondagochtend. Alle sneltreinen stoppen bovendien in Mariënberg om zo de aansluiting op de treinen naar Almelo te verbeteren. In feite is de sneltreindienst na 25 jaar weer een stoptreindienst die alleen nog Gramsbergen en Dalen overslaat. De vervoerder laat tijdens de spits extra treinen tussen Zwolle en Coevorden rijden. Vanaf augustus 2016 rijden de treinen Almelo – Mariënberg net als in de periode 1970-1975 weer door naar Hardenberg.

Spoorlijn Zwolle – Stadskanaal
geopend: Zwolle – Ommen: 15 januari 1903
Ommen – Hardenberg: 1 februari 1905
Hardenberg – Coevorden: 1 juli 1905
Coevorden – Gasselternijveen: 1 november 1905
Gasselternijveen – Stadskanaal: 15 juni 1905
sluiting: Emmen – Weerdinge: 28 mei 1972
Weerdinge – Buinen: 9 juli 1946
Buinen – Gasselternijveen: 1 januari 1964
Gasselternijveen – Stadskanaal: 28 mei 1972
lengte: 106,7 km (nu 76,1 km)
geëlektrificeerd: Zwolle – Emmen: 1987
huidige stations: Zwolle, Dalfsen, Ommen, Mariënberg, Hardenberg, Gramsbergen, Coevorden, Dalen, Nieuw Amsterdam, Emmen Zuid, Emmen
exploitatie door: Arriva Nederland
Arriva-treinstel 524 rijdt op 26 maart 2016 onderweg van Zwolle naar Emmen bij Veenoord langs één van de laatste restanten van de NAM-lijn naar Schoonebeek. De overweg op de achtergrond is enkele jaren eerder al enkelsporig gemaakt.

Ondanks de sluiting van diverse baanvakken en emplacementen kent een groot deel van de voormalige NOLS-lijn tussen 1946 en 1996 opnieuw goederenvervoer van betekenis. Eind 1946 start het olievervoer tussen het olieveld bij Schoonebeek en de raffinaderij in Pernis. Hiervoor legt NS dat jaar vanuit Nieuw Amsterdam een zeven kilometer lange goederenlijn naar Schoonebeek aan.

Sinds de heropening van de verbinding Zuidbroek – Veendam gaan er stemmen op om deze treinverbinding door te trekken naar Stadskanaal. Voor een snelle verbinding tussen Twente en Groningen ontstaan bovendien plannen om de lijn vanuit Stadskanaal door te trekken naar Emmen. De zogenaamde Nedersaksenlijn volgt niet het oude tracé maar loopt via Ter Apel en volgt hiermee deels de museumlijn van de STAR.

Materieelinzet

Vanaf de zomer van 1926 wordt naast stoomtractie voor het eerst gebruik gemaakt van motorrijtuigen van de types omBC en omC. Het materieel rijdt één slag tussen Zwolle en Coevorden. Een jaar later verdwijnen de rijtuigen weer van de NOLS-lijn. In 1931 keert het materieel terug tussen Zwolle en Coevorden. Drie jaar later rijdt het materieel ook een enkele slag naar Emmen. In oktober 1936 eindigt de inzet van de motorrijtuigen opnieuw. In de zomer van 1938 gaat het materieel enkele slagen tussen Zwolle en Stadskanaal rijden. Als in oktober dat jaar het reizigersvervoer tussen Emmen en Stadskanaal is beëindigd, wordt een groot deel van de treindienst tussen Zwolle en Emmen met de motorrijtuigen gereden. Bij het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog beëindigt NS de inzet van de motorrijtuigen. De treindienst op de NOLS-lijn wordt opnieuw volledig met stoomtractie gereden. De motorrijtuigen keren in mei 1948 nog eenmaal terug op de verbinding. Het matereel rijdt een jaar lang een spitsslag tussen Zwolle en Hardenberg. Hierna wordt ook deze dienst met stoomtractie gereden. Begin jaren ’50 nemen de vooroorlogse dieseltreinstellen de treindienst over. Het materieel is vrijgekomen na de elektrificatie van de spoorlijnen tussen Amersfoort en het noorden en oosten van het land. Vanaf 1954 rijden ook DE 2-treinstellen op de verbinding. Vanaf de winterdienst 1961/1962 neemt het nieuwe Plan U-materieel vrijwel de gehele treindienst op het traject over. Eind jaren ’60 laat NS ook DE 5-treinstellen op de lijn rijden. De stellen rijden voornamelijk spitstreinen. In 1970 worden de spitsdiensten overgenomen door trek-duwtreinen, bestaande uit diesellocomotieven uit de serie 2200 en Plan E-rijtuigen.

Na de elektrificatie van het baanvak in 1987 neemt het Materieel ’54 de treindienst over. In 1992 wordt een aantal treinen overgenomen door ICM-treinstellen. Een jaar later verschijnt ook het Materieel ’64 op de verbinding. In januari 1994 start het proefbedrijf met het nieuwe Stoptreinmaterieel ’90. Door het grote aantal storingen aan het materieel wordt regelmatig een beroep gedaan op het schaduwpark Materieel ’54. Na enkele korte onderbrekingen haalt NS in mei dat jaar alle Railhoppers uit de reizigersdienst. Met het ingaan van de zomerdienst aan het eind van de maand wordt een groot deel van de treindienst overgenomen door Plan V-treinstellen. Eén slag op de lijn wordt met het nieuwe DD-AR-materieel gereden. Diezelfde periode keert het Plan U-materieel terug op de lijn. Treinstel 117 rijdt in de zomer de eerder genoemde Attractie Express tussen Enschede en Emmen. Aan het eind van het jaar keert ook het SM’90 voorzichtig terug op de lijn. Plan V-treinstellen blijven echter planmatig een deel van de dienstregeling rijden. Ook het schaduwpark bestaat nu uit Plan V-treinstellen. Met het ingaan van de nieuwe dienstregeling 1995 rijdt het SM’90 de volledige stoptreindienst en het Materieel ’64 de sneltreindienst. Ook de Attractie Express keert in de zomer van 1995 voor de tweede en laatste maal terug. Vanaf eind 1995 rijdt het nieuwe DD-IRM enkele sneltreinen tussen Zwolle en Emmen.

In december 2005 komt een eind aan de inzet van het moderne materieel en wordt de volledige treindienst met Plan V-treinstellen gereden. De treinstellen 936-965 zijn aangepast zodat ze sneller kunnen optrekken. De 950-958 en 961-965 zijn bestemd voor de vaste inzet op de lijn en zijn vanaf 2007 op de reclamebanden voorzien van de teksten Provincie Overijssel en Provincie Drenthe. De binnenwanden van de stellen zijn voorzien van streekgebonden afbeeldingen. De 936-949 zijn reservestellen en worden doorgaans in de reguliere landelijke treindienst ingezet. Ondanks het relatief grote aantal beschikbare treinstellen, verschijnt regelmatig een ander Plan V-treinstel of ander materieel op het traject. In december 2012 neemt Arriva met GTW-treinstellen de treindienst op het traject over.

Op de foto boven dit artikel rijdt Arriva-treinstel 519 op 31 mei 2021 als sneltrein van Zwolle naar Emmen bij Herfte. Op dit punt beginnen de nieuwe bovenleidingsportalen voor het verlegde tracé naar de dive-under bij de aansluiting op de lijn naar Meppel.