Kort na de eeuwwisseling ontstaan de eerste plannen voor de aanleg van een spoorlijn tussen het regionale spoorwegknooppunt Stadskanaal en het Duitse spoorwegnet bij Meppen. In 1914 wordt voor de aanleg van het Nederlandse deel van het traject de STAR opgericht. Tien jaar later is het baanvak tot Ter Apel Rijksgrens gereed. Het Duitse deel is nooit aangelegd. Het vervoer naar de grens is al na twee jaar gestaakt. Negen jaar later stopt ook al het vervoer op de rest van het baanvak. Tijdens de Tweede Wereldoorlog is het goederenvervoer tussen Stadskanaal en Ter Apel hervat. Terwijl in 1972 de laatste goederentreinen tussen Musselkanaal – Ter Apel rijden, duurt het uiteindelijk tot 1990 tot Stadskanaal, Nieuw-Buinen en Musselkanaal voor het laatst worden bediend. Enkele jaren later neemt Stichting Stadskanaal Rail de spoorlijn tot Musselkanaal in gebruik voor toeristische ritten.
Na de aanleg van een redelijk succesvol net van lokaalspoorwegen in Groningen en Drenthe, is het tijd voor een nieuwe rechtstreekse verbinding met Duitsland. Vanuit Stadskanaal wordt een spoorlijn naar Ter Apel en Meppen gepland. In Meppen sluit de lijn aan op de belangrijke Emlandstrecke, de hoofdlijn tussen Rheine en Emden. Voor de aanleg van het Nederlandse deel van de spoorlijn tussen Stadskanaal en de grens is in 1914 de Groningsch-Drentsche Spoorwegmaatschappij Stadskanaal-Ter Apel-Rijksgrens, kortweg STAR, opgericht.
Door het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog laat een concessie voor het Duitse deel van het baanvak op zich wachten. De STAR begint intussen in 1915 alvast met het onteigenen van de gronden. Vijf jaar later start de spoorwegmaatschappij daadwerkelijk met de aanleg van de spoorlijn.
In mei 1924 neemt de STAR de 22 kilometer lange spoorlijn van Stadskanaal naar de halte Ter Apel Rijksgrens in gebruik. Ter Apel zelf krijgt een ruim opgezet emplacement met onder andere een locomotiefloods en een goederenloods. Ondertussen is de economische situatie in Duitsland zo slecht dat daar wordt afgezien van de aanleg van een spoorlijn naar de grens bij Ter Apel. Het ruim vijf kilometer lange baanvak tussen Ter Apel en het grensstation is twee jaar na de opening van de spoorlijn alweer gesloten. Het baanvak gaat hiermee de geschiedenis in als de kortst gebruikte spoorlijn in Nederland. Het duurt vervolgens nog tot 1941 voordat de spoorlijn is opgebroken.
Ook het resterende deel van de spoorlijn van de STAR lijkt geen lang leven beschoren. In mei 1935 sluit NS het baanvak Stadskanaal – Ter Apel voor zowel reizigers- als goederenvervoer. Tijdens de Tweede Wereldoorlog vindt weer beperkt goederenvervoer plaats. De lijn is voornamelijk van belang voor het vervoer van aardappelen naar de rest van het land. In augustus 1946 is het goederenvervoer op het baanvak Stadskanaal – Ter Apel officieel hervat.
In mei 1972 sluit NS het baanvak Musselkanaal – Ter Apel. De spoorlijn Zandberg – Ter Apel is in 1978 opgebroken. In 1999 volgt ook het baanvak tussen Zandberg en de brug over de Eerste Valthermond, even ten zuiden van Musselkanaal. Ondertussen is in mei 1990 ook het goederenvervoer tussen Stadskanaal en Musselkanaal gestaakt. In 1994 start de Stichting Stadskanaal Rail, met een knipoog naar het verleden ook afgekort als STAR, met toeristische ritten tussen Veendam en Musselkanaal.
Dienstregeling
De elf jaar dat de spoorlijn voor het reizigersvervoer in gebruik is, koppelt de NOLS de treindienst tussen Stadskanaal en Ter Apel vrijwel geheel aan de treindienst tussen Zuidbroek en Stadskanaal. Van de ongeveer 14 treinen tussen Zuidbroek en Stadskanaal rijdt ruim de helft door naar Ter Apel.
NEDERSAKSENLIJN
Rond 2016 gaan de eerste stemmen op om de spoorwegverbinding tussen Stadskanaal en Emmen te herstellen om zo een rechtstreekse treindienst tussen Groningen en Enschede mogelijk te maken. Voor de zogenaamde Nedersaksenlijn zijn verschillende tracévarianten bedacht. De nieuwe route volgt in ieder geval niet het historische tracé van de NOLS tussen Stadskanaal en Emmen. Het gedeeltelijk nog bestaande traject tussen Stadskanaal, Musselkanaal en Ter Apel wordt daarentegen op diverse kaarten als optie afgebeeld.
Het baanvak Zandberg – Ter Apel is in 1978 opgebroken. Het amper bereden lijntje tussen Ter Apel en Ter Apel Rijksgrens is vrijwel direct na de sluiting in 1926 weer opgebroken. Desondanks is de ligging van het tracé met een opvallende boog van 90 graden nog duidelijk te herkennen. Terwijl vrijwel de gehele lijn tussen Musselkanaal en de grens bij Ter Apel te herkennen is in het landschap blijven er, net als langs de bewaarde lijn Stadskanaal – Musselkanaal, nagenoeg geen originele bouwwerken bewaard.
Klik hier voor enkele foto’s van het vroegere spoor bij Musselkanaal
Op de foto boven dit artikel: In het eerste weekend van augustus 2015 rijdt Arriva enkele ritten tussen Groningen en Musselkanaal. Wiederline-treinstel 303 passeert hierbij op 2 augustus onderweg van Musselkanaal naar Stadskanaal de Drouwenermond.