De verbinding van de luchthaven Schiphol met het Nederlandse spoorwegnet kent een lange voorgeschiedenis. NS investeert in 1964 al in de ruwbouw van het ondergrondse station op de luchthaven en de bouw van een tunnel onder een nieuwe startbaan. Het duurt vervolgens tot 1973 voordat de regering groen licht geeft voor de aanleg van de treinverbinding tussen Amsterdam en Den Haag via Schiphol. In 1978 wordt het traject tussen Schiphol en Amsterdam Zuid in gebruik genomen. In 1981 volgen de baanvakken Amsterdam Zuid – RAI en Schiphol – Leiden. Ondertussen is besloten de Schiphollijn via de zogenaamde Westelijke tak op het Centraal Station aan te sluiten. In 1986 is het tracé over de oude ringspoorbaan gerealiseerd. In 1993 is ook de zogenaamde Zuidelijke tak via Duivendrecht naar Weesp gereed. Aan het begin van de 21e eeuw zijn bij Amsterdam Sloterdijk de Hemboog en bij Duivendrecht de Utrechtboog in gebruik genomen. Sindsdien is Schiphol vanuit een groot deel van Nederland rechtstreeks per trein bereikbaar.
Al in 1898 wordt de eerste concessie aangevraagd voor een spoorlijn tussen Amsterdam en Leiden via de Haarlemmermeer. De rechtstreekse spoorlijn komt er niet, wel legt de HESM in de decennia hierna een omvangrijk netwerk van lokaalspoorwegen in en om de Haarlemmermeer aan. Deze verbindingen zijn tussen 1936 en 1950 alweer voor het reizigersvervoer gesloten en grotendeels opgebroken.
Ondertussen is in de jaren ’20 als werkverschaffingsproject ten zuiden en ten westen van Amsterdam een dijklichaam voor een toekomstige ringspoorbaan aangelegd. Hoewel er plannen zijn om zo de Watergraafsmeer via Duivendrecht met het Westelijk Havengebied te verbinden, neemt NS in 1939 alleen de spoorlijn tussen de Amsterdamse Watergraafsmeer en Duivendrecht in gebruik. Bij Duivendrecht is een aansluiting op de Rhijnspoorweg richting Utrecht. De verbinding is alleen in gebruik voor het goederenvervoer en is in 1950 geëlektrificeerd.
In het plan Sporen naar ’75 uit 1969 wordt uitvoerig ingegaan op de aanleg van een nieuwe spoorlijn tussen Amsterdam Rijksmuseum en Den Haag Bezuidenhout. De verbinding via Leiden maakt een einde aan de omweg via Haarlem en belooft een van de drukste spoorlijnen van het land te worden. Hoewel NS in de plannen aangeeft het eindpunt van de lijn onder het Museumplein aan te willen leggen, wordt in eerste instantie gedacht aan een tijdelijke verbinding met het Centraal Station via het westen van de stad. Deze verbinding is snel te realiseren op het dijklichaam uit de jaren ’20. Na het aanleggen van de verbinding met het Centraal Station is het de bedoeling de verbinding met Leiden aan te leggen. Tenslotte moet het traject tussen de luchthaven en het Museumplein aangelegd worden. Het is de bedoeling dat in het nieuwe kopstation ook treinen vanuit het Gooi hun eindpunt hebben. Deze treinen maken gebruik van de geplande Zuidelijke Tak van de ringspoorbaan. Ook worden diverse metrolijnen naar het nieuwe station gepland. Tussen het Museumplein en het Centraal Station is een ondergrondse verbinding gepland.
In 1973 is besloten in eerste instantie niet de Westelijke Tak maar het traject Schiphol – Amsterdam Minervalaan aan te leggen. Vanaf het nieuwe station Amsterdam Zuid hebben reizigers aansluiting op trams naar het centrum van de hoofdstad. NS neemt het elf kilometer lange traject in 1978 in gebruik. Voor de aanvoer van bouwmateriaal en later ook het rijdend materieel voor het eilandbedrijfje wordt gebruik gemaakt van de oude Haarlemmermeerlijnen. Onder andere door tegenwerking van de gemeente wordt besloten de lijn eerst via de Zuidelijke Tak te verlengen naar de RAI. Ook wordt de lijn naar Leiden aangelegd. In Warmond sluit de Schiphollijn aan op de Oude Lijn. NS neemt beide trajecten in 1981 in gebruik. Hoewel het aanvankelijk niet de bedoeling is, krijgen Hoofddorp en Nieuw Vennep een halte aan de nieuwe spoorlijn.
Uiteindelijk is in 1986 ook de Westelijke Tak geopend. Hiermee krijgt Schiphol de langverwachte verbinding met het Amsterdamse Centraal Station. Station Amsterdam Sloterdijk is omgebouwd tot uitgebreid overstapstation voor reizigers vanuit Haarlem en de kernen boven het Noordzeekanaal. Drie jaar later wordt de goederenlijn tussen de Watergraafsmeer en Duivendrecht gesloten om de aanleg van de Zuidelijke Tak mogelijk te maken. Het tracé is in 1991 weer heropend voor het goederenvervoer. Twee jaar later is de gehele Zuidelijke Tak gereed. Het gedeelte tussen Gaasperdammerweg Aansluiting en Duivendrecht is geschikt voor zowel reizigers- als goederenvervoer. Over de rest van de Schiphollijn mogen alleen reizigerstreinen rijden. Door de opening van de Zuidelijke Tak zijn Amsterdam Zuid en Schiphol ook vanuit het Gooi rechtstreeks bereikbaar. Reizigers tussen Utrecht en Schiphol kunnen voortaan in Duivendrecht overstappen. Door de Zuidelijke Tak ontstaat bovendien een korte route zonder kopmaken voor het goederenvervoer tussen Rotterdam en Noord- en Oost-Nederland.
Door de aanleg van de Hemboog die eind 2003 gereedkomt, kunnen onder andere reizigers vanuit de Zaanstreek rechtstreeks naar Schiphol reizen. De Utrechtboog wordt begin 2006 in gebruik genomen en maakt de functie van Duivendrecht als overstapstation grotendeels overbodig. Het baanvak tussen de Riekenpolder en de Utrechtboog wordt vanaf eind 2011 uitgebreid van twee naar vier sporen.
In 1996 wordt Schiphol aangesloten op het Europese net van hogesnelheidstreinen. Dat jaar gaat Thalys tussen Amsterdam en Parijs via Schiphol, Rotterdam, Antwerpen en Brussel van start. De treinen rijden in Nederland en een groot deel van België over het conventionele spoor. Het duurt nog tot 2009 voordat even ten zuiden van Hoofddorp de HSL-Zuid op de Schiphollijn is aangesloten. In september dat jaar laat High Speed Alliance BV, een samenwerkingsverband tussen NS en KLM, de eerste snelle treinen tussen Amsterdam, Schiphol en Rotterdam rijden. Vanaf december dat jaar maakt ook de Thalys gebruik van de nieuwe verbinding tussen Schiphol en Rotterdam.
In de loop der jaren blijkt de capaciteit van de Schiphollijn al snel te klein en vinden diverse aanpassingen en uitbreidingen plaats. Sinds augustus 2016 is het baanvak tussen de Riekerpolder aansluiting en Duivendrecht uitgebreid van twee naar vier sporen.
DIENSTREGELING
Tussen Schiphol en Amsterdam Zuid rijdt de eerste jaren elke twintig minuten een pendeltrein. Wanneer de verbindingen met Leiden en Amsterdam RAI gereed zijn, gaat de rechtstreekse stoptreindienst tussen Den Haag CS en Amsterdam RAI van start. Wanneer in 1986 de Westelijke tak gereed is, laat NS de intercity’s tussen Amsterdam en Vlissingen/België via Schiphol rijden. Ook rijden de intercity’s uit Groningen, Leeuwarden en Twente vanuit Amsterdam via de Westelijke tak als stoptrein door naar Schiphol en Hoofddorp. Tussen Den Haag en Amsterdam RAI blijft elk half uur een stoptrein rijden, tussen Schiphol en Amsterdam RAI rijdt bovendien elk half uur een extra pendeldienst.
Als in mei 1993 de Zuidelijke tak gereed is, trekt NS de stoptreindienst Den Haag – Amsterdam RAI door naar Lelystad. De pendeldienst Schiphol – Amsterdam RAI rijdt door naar Hilversum en Utrecht. Twee jaar later wijzigt de dienstregeling opnieuw. Van de intercity’s uit het noorden en Twente rijdt voortaan een treindeel via de Zuidelijke tak naar Schiphol en stopt hierbij in Duivendrecht en Amsterdam Zuid. Het andere treindeel rijdt de oude route via Amsterdam Centraal en de Westelijke tak naar Hoofddorp. Ook de stoptreindienst gaat op de schop. Voortaan rijdt elk uur over de Schiphollijn een stoptrein Den Haag – Lelystad, een stoptrein Den Haag – Hilversum – Utrecht, een stoptrein Schiphol – Amersfoort en een stoptrein Schiphol – Lelystad. In juni 1996 maakt de stoppende intercity vanuit Groningen, Leeuwarden en Twente via de Westelijke tak plaats voor de nieuwe sneltreinverbinding tussen Amsterdam Centraal en Den Haag Centraal. Een jaar later stopt deze sneltrein niet langer in Amsterdam De Vlugtlaan en Hoofddorp. In plaats hiervan rijden de stoptreinen uit Hilversum en Lelystad vanuit Amsterdam Centraal via de Westelijke tak door naar Hoofddorp. Enkele jaren later neemt de sneltrein Amersfoort – Amsterdam deze stoptreindienst op de Westelijke tak over. In mei 1998 wijzigt de complexe stoptreindienst op de Zuidelijke tak in een meer eenvoudige variant: Voortaan rijdt elk halfuur een stoptrein Lelystad – Hoofddorp en een stoptrein Utrecht – Hilversum – Leiden.
In december 2003 is de Hemboog gereed en start de nieuwe stoptreindienst Hoorn Kersenboogerd – Schiphol – Hoofddorp. In eerste instantie als uurdienst en wanneer in december 2008 het perron bij het Sloterdijkstation gereed is als halfuursdienst. Ondertussen is in december 2005 ook de Utrechtboog gereed. De intercity Eindhoven – Amsterdam buigt voortaan vanuit Amsterdam Bijlmer af naar Amsterdam Zuid en Schiphol. Stoptreinreizigers moeten nog een jaar lang overstappen in Duivendrecht. In december 2006 gaat de nieuwe stoptreindienst Amsterdam Zuid – Rhenen van start. Twee jaar later introduceert NS de nieuwe intercity-verbinding tussen Nijmegen en Schiphol. Voortaan rijdt tussen Utrecht en Schiphol elk kwartier een rechtstreekse intercity. De stoptreindienst tussen Amsterdam Zuid en Rhenen vervalt. In september 2009 is de HSL-Zuid tussen Hoofddorp en Rotterdam gereed en laat HSA onder de naam Fyra de nieuwe hogesnelheidstrein tussen Amsterdam, Schiphol en Rotterdam rijden. De treinen rijden vooralsnog eenmaal per uur en alleen doordeweeks. In december jaar later gaat ook de nieuwe intercitydienst tussen Lelystad en Schiphol van start. Vanaf april 2010 laat HSA de treinen ook in het weekend rijden. In oktober dat jaar verdubbelt HSA de frequentie van de treinen. In april 2011 is de treindienst doorgetrokken naar Breda.
NS trekt intercitydienst Lelystad – Schiphol in december 2011 door naar Den Haag Centraal. Tegelijkertijd verdwijnt de intercitydienst Amsterdam – Vlissingen van de Schiphollijn. NS laat de treindienst net als voor 1986 via Haarlem rijden. Omdat de de HSL-Zuid bij het ingaan van genoemde dienstregeling 2012 nog niet optimaal benut kan worden, laat NS via Schiphol en Den Haag HS eenmaal per uur een extra intercity tussen Amsterdam en Rotterdam rijden. Ook de Beneluxtrein rijdt deze periode nog via Schiphol en Den Haag HS. Vanaf december 2012 laat NS de treinen naar Vlissingen weer via de Westelijke Tak rijden. De treinen rijden voortaan elk halfuur en starten in Lelystad. Via de Zuidelijke Tak rijdt elk halfuur een intercity vanuit Leeuwarden danwel Groningen via Lelystad naar Den Haag Centraal. Tweemaal per uur rijdt sprinter Almere Oostvaarders – Amsterdam Zuid – Hoofddorp.
MATERIEELINZET
De treindienst op de eerste kilometers Schiphollijn wordt gereden met een Plan V treinstel dat met een dieselloc via de Haarlemmermeerlijnen wordt uitgewisseld. Wanneer de stoptreindienst Den Haag – Amsterdam RAI van start gaat, wordt de treindienst voornamelijk met Plan T treinstellen gereden. Wanneer in 1986 de Schiphollijn via de Westelijke tak op het landelijke intercitynet aangesloten, verschijnt op het baanvak het Intercitymaterieel in de diensten naar Groningen en Leeuwarden en het Materieel ’54 en getrokken treinen met Intercityrijtuigen in de diensten naar Twente en Vlissingen.
Op de foto boven dit artikel: Voordat ze naar de Hogesnelheidslijn verhuizen, rijden de intercitytreinen tussen Amsterdam en Brussel ruim dertig jaar via de Schiphollijn. In mei 2016 verschijnen enkele stammen met Belgische rijtuigen in de Beneluxdienst. Op 5 mei is E-loc 2803 met één van deze rijtuigstammen bij Sassenheim onderweg van Amsterdam Centraal naar Brussel Zuid.